Close Encounters of the Third Kind (1977)

Recenzija filma “Bliski susreti treće vrste” (1977.)

Steven Spielbergov “Bliski susreti treće vrste” ostaje jedan od najuticajnijih naučnofantastičnih filmova svih vremena, remek-delo koje kombinuje vizuelnu spektaklu, emotivnu dubinu i filozofsko pitanje o postojanju vanzemaljskog života. Snimljen 1977. godine, film je ne samo definisao žanr susreta sa vanzemaljcima već i postavio standarde za prikazivanje fantastičnih elemenata kroz humanističku prizmu.

Radnja i struktura

Priča prati Roya Nearyja (Richard Dreyfuss), običnog električara iz Indiane, čiji se život preokrene nakon susreta sa neidentifikovanim letećim objektom (NLO). Paralelno, pratimo i majku Jillian Guiler (Melinda Dillon) koja gubi sina Barryja (Cary Guffey) tokom masovnog pojavljivanja NLO-ova, te naučnički tim na čelu sa francuskim lingvistom Claudeom Lacombeom (François Truffaut) i američkim prevodiocem Davidom Laughlinom (Bob Balaban), koji istražuju misteriozne pojave širom sveta.

Film pametno isprepliće tri narativne niti: Royevu opsesiju vizijom planine koja ga vodi ka mentalnom i emocionalnom raspadu; Jillianinu potragu za sinom; i vladine operacije koje pokušavaju da prikriju istinu, vodeći ka grandioznom susretu kod Devil’s Towera u Wyomingu. Spielberg gradi napetost postepenim otkrivanjem tragova – od neobjašnjivih prekida struje do globalnih izveštaja o UFO-ovima, sve do katarzičnog finala u kome čovečanstvo komunicira sa vanzemaljcima putem univerzalnog jezika muzike i svetla.

Teme i simbolika

Film istražuje temu čovekove radoznalosti i potrage za transcendensijom. Royevo samouništenje – gubi posao, porodicu, ali i zdrav razum – postaje metafora za žrtvu koju čovečanstvo spremno čini u potrazi za nepoznatim. Spielberg naglašava čudo otkrića umesto straha, što je revolucionarno za žanr: vanzemaljci nisu osvajači, već istraživači koji nude komunikaciju.

Ključni simbol je Devil’s Tower, koji predstavlja most između ljudskog i vanzemaljskog. Opsesivno modeliranje planine od strane Roya (čak i od krompira!) podseća na drevne oblike komunikacije, dok konačni susret podržava ideju da je umetnost (muzika, svetlo) univerzalni jezik.

Vizuelni i zvučni spektakl

Spielbergova saradnja sa direktorom fotografije Vilmosom Zsigmondom rezultira nezaboravnim kadrovima: noćne scene osvetljene fantastičnim svetlom NLO-ova, kontrasti tamne ruralne Amerike i neonskih bljeskova, te apoteoza finala sa ogromnom majčinskom letelicom koja izranja iz oblaka poput svemirske opere.

John Williamsova muzička partitura je sama po sebi lik u filmu. Petotonovska melodija koju naučnici i vanzemaljci koriste za komunikaciju postala je kulturna ikona, a scena u kojoj Williams diriguje orkestar tokom susreta na Devil’s Toweru ostaje jedna od najemocionalnijih u istoriji filma.

Performanse i karakterizacija

Richard Dreyfuss glumi Roya sa genijalnom ambivalentnošću: na ivici ludila, ali i prosvetljenja. Njegova transformacija od običnog čoveka u vizionara je bolna, ali autentična. Melinda Dillon donosi dirljivost kroz Jillianinu majčinsku očajnost, dok François Truffaut (poznatiji kao reditelj Nove talase) daje Lacombeu šarm i intelektualnu znatiželju.

Produkcija i kulturni uticaj

Film je nominovan za osam Oskara, osvojivši nagradu za najbolju fotografiju i specijalnu nagradu za zvučne efekte. Spielberg je kasnije izdao Special Edition (1980.) sa dodatnim scenama unutrašnjosti majčinskog broda, iako neki smatraju da original bolje čuva misteriju.

U kontekstu 1970-ih, film reflektuje i društvenu paranoju (Watergate, FBI-jeva zavera u prikrivanju istine), ali i optimizam naučnog otkrića posle misija Apollo. U Srbiji, film je prikazivan u jugoslovenskim bioskopima sa dubljenjem, postavši kultni klasik među ljubiteljima SF-a.

Kritička analiza

Neke kritike ističu da je Royevo napuštanje porodice (žena i troje dece) problematično i da ženski likovi imaju pasivniju ulogu. Ipak, Spielberg kasnije priznaje da bi, sa zrelošću, drugačije prikazao te odnose. Takođe, tempo filma može delovati sporijim savremenoj publici naviknutoj na akcijske sekvence, ali upravo ta pažljiva gradnja stvara neizbrisiv utisak.

Zaključak

“Bliski susreti treće vrste” više je od SF filma – to je meditacija o vere u nepoznato, o tome kako se strah pretvara u čudo. Spielbergova vizija vanzemaljaca kao miroljubivih bića bila je revolucionarna 1977. i ostaje relevantna u današnje vreme globalnih tenzija. Film traži od gledaoca da zadrži detinju čaroliju i veruje da je svemir pun prijatelja, a ne neprijatelja.

Preporuka je obavezna za sve ljubitelje kinematografije: ovo je film koji će vas ostaviti bez daha, pun nade i svetlosti, podsjećajući nas da smo možda samo nota u kosmičkoj simfoniji.